Европа бўйлаб поездда саёҳат

Ҳар гал чет эл сафарига отланганимда самимий, юзи очиқ инсонлар билан танишишни, турли мавзуларда мулоқот қилишни кўнглимга тугаман. Кузатишимча, бугун ҳатто иқтисодий бой мамлакатда яшовчи кишилар ҳам, агар иш ё зарурат юзасидан бўлмаса, атайин бошқа юртларга сайру саёҳатга чиқиши осон бўлмай қолди. Бунга нафақат моддий етишмовчилик, балки дунёда юз бераётган ҳар хил нохуш, кўнгилсиз воқеалар, нотинчликлар, шунинг баробарида техник тараққиёт оқибатида одамлар виртуал саёҳат билан чекланиб қолиши ҳам сабаб бўлмоқда гўё. Ўзимдан қиёс: болаликда дарсдан кейин кўпинча вақтимни ёш техниклар уйида, ҳаваскорлар ансамблида, футбол майдонида, маҳалланинг тор-жин кўчаларида ёнғоқ отган, новвой-новвой ўйнаган шўх-шодон давраларда ўтказган бўлсам, энди дўсту қадрдонлар билан асосан ижтимоий тармоқлар ва ё уяли алоқа воситасида боғланиш, ҳол-аҳвол сўраш етарлидай, ҳатто ўта қулайдай туюлмоқда. Бироқ, юзма-юз мулоқотни соғинаман, дилкаш давраларда ҳаёт қувонч ва ташвишлари ҳақида эмин-эркин суҳбатлашишни, табиат қўйнига кўпроқ чиқишни, боғу хиёбонларни кезишни одатга айлантиришни истайман. Аммо ҳар доим ҳам ўзинг истаган давраларни ташкиллаштиришнинг, ё шундай давраларга етишнинг иложи бўлмайди, чунки ҳар кимнинг ўз муаммоси, ўзи учун қадрли саналган вақти бор, ҳар кимнинг имкони ҳар хил. Лекин чин хоҳиш бўлса вақт албатта топилади, деган ҳикмат ҳам бор…

Атрофимдаги кўпчилик, шу жумладан, яқинларим, ота-онам ҳажга боришни зимдан орзу қилишини сезаман, озроқ жамғаролгани бўлса, рўйхатга ёзилиб, тайини йўқ навбати қачон келишини йиллаб кутади улар, аммо ҳеч йўқ Самарқанду Бухорога зиёратга олиб борсангиз, кўнгиллари осмон қадар кўтарилади, сафар завқидан кўзлари чарақлайди, диллари яйрайди. Янаги сафар Тож Маҳални, ё Истамбулни, ё бошқа бир имконли манзилгоҳларга қадамлари етишини ҳам ният қилишса қани, деб ўйлайман. Етарли маблағи бўлгани ҳолда фалон пул эвазига ўқишга тиркалишнинг уддасидан чиққан ёш йигит-қизларимиз шундай ресурслар билан ўзлари танлаган соҳада чет эл олийгоҳларида ҳам ўқиш мумкинлигини хаёлларига ҳам келтиришсайди, режалаштиришсайди кошки, деб умид қиламан.

Пўлат қушда ҳавога кўтариларканман, миямда шунга ўхшаш фикрлар айланади, Истамбул ҳавосидан озроқ нафас оларкан, уч соатлар чамаси гоҳ увада булутлар устида, гоҳ қуюқ туман қўйнида, гоҳ уфқларга чўзилган оқиш-қизғиш кенгликлар аро Австрия пойтахти Венага келиб қўнаман. Ёруғ, ёқимли ифорга тўла аэропорт гавжум, мусофирларнинг баъзиси учоққа чиқиш йўлагига тизилган, баъзиси юкларини рўйхатдан ўтказиш билан оввора, яна бирови бурчак-бурчакдаги мўъжаз емакхоналарда қаҳва ичиб, ўзаро гурунглашган. Пули олдиндан тўланадиган такси олиб, равон кўчалардан юрганча қуёш ботгунга қадар ўтган йили ҳам тўхтаганим меҳмонхонага етиб оламан.

Вена

 

Ўқув биномиз шаҳарнинг қоқ марказида, Сити Ҳолнинг шундоқ рўпарасида жойлашган. Тушлик пайти атрофдаги хиёбонларни, янги йил киришига мослаб безатилган кўчалар, турли-туман совғалар, егуликлар, ширинликларга тўла митти дўконларни айланаман,  иссиқ пицца сотиб оларкан, сотувчи турк йигитча билан ўзим билганча туркча чуғурлашган бўламан. Ёз кунлари кичик паркнинг ярмигача соя солиб турувчи кекса чинорни юрак шаклидаги ўйинчоқлар билан кўркам тусга киритишганини кўриб ҳайратим ошади. Қалбимга илҳом эшилиб киради, машғулотлар тугаши заҳоти элакдан тушаётган мисол майин-майда ёмғиру оқшом учқунлари юзу кўзимга оҳиста урилишини ҳис қилиш учун ташқарига отилиб чиқаман, шаҳарнинг тарихий бинолари, минглаб чироқли маркетлари, музейлар квартали, трамвайлари кўрсатилган вақтидан бир дақиқага ҳам кечикмай ўтадиган илонизи темир йўллари, ҳам қадимийлик, ҳам замонавийлик тусини берувчи жуда чиройли от аравалар тизилган тошкўчалар аро узоқ кезаман.

Ўша кунлари тинчликсеварлиги, ҳақпарварлиги, бағрикенглиги билан бутун жаҳонга номи кетган Нелсон Мандела жаноблари бу оламдан кўз юмгани хабарини эшитаман. Яқиндагина бу буюк шахснинг Колумбиядаги шеърият анжуманида танишганим яқин қариндоши, шоир, файласуф Дэниэл Кунене Мандела жаноблари ҳақида илиқ фикрларни гапириб берган эди…

Варшава

Тунги поездда Германия ва Чехия орқали Варшавага етиб келганимда, платформада ярим конуссимион қора шапкани босиб кийиб олган профессор Януш Крзизовский қучоқ очиб кутиб олди. Кулиб турган, истараси иссиқ, ҳар гапига қизиқ бир луқма қўшишга устаси фаранг бу дилкаш жаноб билан бир неча йил аввал виртуал танишган бўлсак-да, биринчи бор юзма-юз кўришаётган эдик. Кўп ўтмай марказдан унча узоқ бўлмаган, шовқини кам, ихчам, аммо дид билан қурилган, митти ҳовли ва гаражли икки қаватли уйлари бор маҳаллага етиб бордик. Януш домланинг ҳовлиси ҳам замонавий услубда қурилган, керакли барча шароитлар муҳайё гўзал бир уй экан. Зинадан кўтариларкан, остонада бизни домланинг ширинсухан, оқила, пазанда, зукко аёли Габриэла хоним кутиб олди. Уч кунлик қўноқ сифатида бу файзли хонадон соҳиблари билан адабиёт, санъат, ҳаётий қувончу ташвишлар, келгуси лойиҳалар ҳақида мириқиб суҳбат қурдим. Януш домла Алишер Навоий ва Бобур асарларини поляк тилига таржима қилиб, Варшавада чоп эттирган. Камина у кишига Навоий ғазаллари тўпламини тайёрлашида арзимас техник кўмак берганди.

Домланинг полякча таржималари ҳақида Ўзбекистонда кўпгина нашрлар қувончли хабарлар тарқатган, мен уларни Янушга етказиб турган, шулардан бири профессор Акмал Саидовнинг “Ўзбекистон адабиёти ва санъати”да босилган мақоласини ҳам ўзим билан бирга олиб борган эдим, домла уларни кўриб жуда мамнун бўлди. Кейинги кунлар Варшаванинг диқатга сазовор масканлари, саройларини, таълим масканларини домла билан бирга айландим, унинг адабий ҳамкори, шоир ва таржимон, асли ҳиндистонлик Сурендер Бутаний билан танишдим, ҳаммамиз биргаликда ҳиндча қўшиқлар куйлаб, шеърхонлик қилдик. Жаноб Сурендер етмишинчи йилларни ёдга олиб, ўзбекистонлик делегация Деҳлига келганини, ўзи бу делегацияга тилмочлик қилганини илиқ сўзлар билан ёдга олди. Делегация таркибида Зулфия ва Туроб Тўла бўлганини, улар билан адабий мулоқотларда иштирок этганини тўлқинланиб сўзлади. Януш домланинг ўғли шаҳардан сал четроқдаги баҳаво, оққайинлар билан ўралган хушманзара ҳовлида тураркан, у ерда домланинг қариндошлари билан яқиндан танишдим, полякча таомлар тортилган дастурхон атрофида ҳар соҳадан бир шингил суҳбатлашиб ўтирдик. Амстердамга қараб йўналган поездга ўтиришдан аввал, ўзбегимнинг икки буюк сўз усталарини поляк халқига таништирган Януш домлани маҳкам бағримга босганча, кўзларимга ёш қалқиб, тез орада қайта дийдор кўришишни ният қилдим.

Амстердам

Кичик кемачалар юрган каналлар, кўприклар, минглаб велосипедчилар, сайёҳларга сероб бу гавжум шаҳарда шундай бир ташкилот бор. Асосан дунёнинг бошқалар у қадар ҳам эътибор қаратавермайдиган қисмларидаги илғор маданий ташаббусларни қўллаб-қувватлайдиган, санъаткор, саҳна усталари, рассом, киночи, дизайнер, шоиру ёзувчиларни ўзаро бошини қовуштириб турадиган, нари борса ўн беш нафар ходими мавжуд ажойиб жамоа. Шаҳзода Клаус жамғармаси. Шиори: “Маданият – муҳим эҳтиёждир”. Голландия пойтахти Амстердамда эканман, йиллик мукофотлар топшириш маросимида иштирок этдим, дунёнинг турли бурчагидан келган маданият соҳаси вакиллари, ёшу кекса шоир ва ёзувчилар билан танишдим, илгари дўстлашганим кишиларни қайтадан кўриб шод бўлдим, келгусида биргаликда, ҳамжиҳатликда қилиш мумкин бўлган лойиҳаларни муҳокама этдик. Шаҳзода Клаус жамғармасининг бу йилги олий мукофотини мисрлик шоир Аҳмад Фуад Нажим қабул қилиб олиши керак эди. Бахтга қарши, 85 ёшни қоралаган кекса шоир тақдирлаш маросимидан сал олдин у дунёга риҳлат қилибди. Бир кеча шоирнинг инглиз тилига таржима қилиб босилган “Сўзлармни айтгум баралла” тўпламини мутолаа қилдим…

Цюрих-Кёльн

Швейцариядаги йирик шаҳарлардан бири, оққушлар, қора тусли ўрдакчалар эркин сузиб юрган Цюрих кўли бўйлаб чўзилган Цюрих шаҳрида Европанинг бошқа шаҳарларидаги каби жўшқин ҳаёт давом этаётганига гувоҳ бўлдим. Шоир дўстим билан трамвайга чиқарканмиз, навбатдаги бекатда унга ўтирган кексароқ кишиларга жой беришга ҳозирлангандим, ҳамроҳим қўлимдан тортди: бу ерда кексаларга ўтиришни таклиф этиш уларга нисбатан ҳурматсизлик, қаттиқ ҳақорат саналаркан, гўё кекса кишилар бошқалар уларни кексайтириб юборишини, ўзини эплолмай, ўз уддасидан чиқолмайдиган санаб қолишини кўнгилга оғир оларкан. Сафарим давомида кўрганим, сал ёши ўтгандай кўринган кишиларнинг бемалол велосипед миниб юришлари, кундуз ё кеч демай спорт кийимида югуришга чиқишлари, енгил қадамлар ташлаб сайр қилишлари кўз ўнгимдан ўтди. Чиндан ҳам бу ўлкаларда одамнинг ёшини дангал айтиб бериш жуда мушкул экан. Януш домланинг севимли турмуш ўртоғи Габриэла хоним етмишни қоралаганига қарамай, ёш аёллардай юргани, поездда бирга гурунглашиб кетганим, ўзи ёшини айтмаса (70), энди элликкка чиққан бўлса керак деб чамалаганим хоним, эллик бешни уриб қўйганига қарамасдан каминадан ҳам ёш кўринувчи швейцариялик шоир биродаримни эслаб, барчаларига навқиронлик, ёруғ қалб ва узоқ умр тиладим.

Германиянинг Кёльн шаҳри вокзалидан ташқарига чиққанимда майин ёмғир ёғмоқда, кўҳна, қўнғир тусланиб қолган жуда улкан ибодатхонанинг эрта тонгда ғира-шира чироқ нурлари сабабли тушаётган сояси худди устимга ағанаётганга ўхшарди. Шаҳарга чиқиб, мириқиб тоза ҳаводан симирдим.

Брюссель 

Агар олти йил аввал мени қабул қилган Брюсселдаги бир университетга ўқишга келишнинг уддасидан чиқа олганимда, бу Бельгия деган ўлкани беш қўлдай билиб олган бўлардим балки. Ҳар кўчанинг икки томонига тартиб билан қурилган унча баланд бўлмаган уйлар оралаб бориб, шаҳар марказидаги эски музей қошидан чиқиб қолдим. Эрта тонгда очилган митти тамаддихонада иссиққина қаҳва ичиб олгач, пича шаҳар кездим, дўконларни айландим, сал бўлмаса аэропортга бориш йўлини йўқотиб, самолётга кечикай дедим. Яхшики, қачонлардир Тошкентдаги “Альянс франсез”да ишдан кейин кечқурунлари қатнаб ўрганганим французча ёрдамга келди, француззабон йўловчилар йўл кўрсатишда жонимга оро кирди.

Бутун сафарим давомида трамвай ва поездларнинг жадвалидаги биз кўникмаган вақт кўрсаткичи диққатимни тортди. Шаҳар ичидаги трамвайлар ва метро, шаҳарлараро поездларнинг бари айнан таблода кўрсатилган вақтда етиб келиб, манзилга элтиб қўяди. Бу ерда ана шу кўрсатиладиган вақт қизиқ: соат 08:32 да чиқасиз, соат 20:19 да етасиз, яъни деярли ҳаммаси ноль ё беш билан тугамайдиган вақтлар…