Яхши қол, Ўзбекистон!
(1989 йил)
Ўша Зулфияни учратганим кунларнинг бирида Ёзувчилар уюшмасида Чингиз Айтматовдан келган мактубга кўзим тушди. Унга Тўра Мирзонинг жавоб хати бириктирилганди. Бу даҳшатли ёзишмаларни ўқишга юрагим бетламасди. Улардан англашилишича, ўша пайтлар Қирғизистон ва Ўзбекистон ўртасидаги муносабат анча мураккаб эди. Бу ҳақда матбуот бонг урар, одамларнинг тилидан шу мавзу тушмасди. Гап қачонлардир ҳукумат тортиб олган қандайдир ер участкаларининг қайтариб берилиши, икки халқ вакилларининг ўзаро никоҳланиб, қон-қариндош бўлиб кетгани ҳақида борар, табиий, муштарак туйғулар баҳс-у мунозарага чорлар, алалоқибат улар уруш-жанжалга айланиб кетиш хавфи туғиларди. Камина бу хатлар мазмунини батафсил баён этишдан, у йиллардаги икки биродар халқнинг ўзаро алоқаларини эслашдан тийиламан, эшитганларим ва кўнглимдан кечганларни эслашниям истамайман. Аммо “Чорсу” меҳмонхонасида ишлайдиган қирғиз миллатига мансуб бир ходиманинг мендан сўраган мана бу саволи ҳалигача эсимда:
“Ҳой қиз, билмайсизми, Болгариягача билет қанча туради? Ўша ёқларга кетиб яшасам дейман”.
“Сиз Болгарияни қандай тасаввур қиласиз?”- сўрагандим у аёлдан, тарк этаётганим маҳал ватанимнинг ярим бўш дўконларини кўз олдимга келтириб.
“Айтишларича, Болгария чаманга, айниқса атиргулларга тўла бир гулзордай эмиш”…
Аёл менга ўз хаёлидаги гулшан ва ифорли атиргуллар ҳақида гапирар, менинг эса кўзларимга ёш қуйилиб келар, аёлнинг ширин сўзларини элас эшитардим. Балки менинг ўлкам чиндан ҳам жаннатий маъводир, бироқ гоҳида буни кўзларимиз илғамас, сезмас, ўзгаларнинг тасаввури туфайлигина жонажон ошиёнимизнинг қадри нечоғли баланд эканини англаб етармиз…
Институтда яна бир сессия ниҳоясига етган, энди мен Болгарияга қайтишим зарур эди. Агар ишлар чаппасига кетса, кейинги сессияга қайтиб келолмайман, дея хавотирланардим. Маслаҳат олиш учун проректоримиз Дунан Набиевич ҳузурига кирдим. У турмуш ўртоғим Тошкентдаги институтни битириб, Болгарияга кетганини билгач, академик таътилга чиқиб, менам тинчгина уйга қайтишимни тайинлади. Домланинг гапига қулоқ солиб, кетиш учун керакли ҳужжатларни тайёрлай бошладим, китобларимни кутубхонага қайтардим. Болгарияда академик таътил деган тушунча йўқ эди. Эсимда қолгани шуки, охирги кунларнинг бирида ўқиш аввалида олганим ҳамма китобларни қайтаришга бордим. Қўлимдаги китоблар орасида ўзбек тили дарслиги ва луғати ҳам бор эди, лекин уни кутубхонага қайтаришни истамайгина қимтиниб турардим. Аслида бу қадимий тилни етарлича ўрганмаган, бунинг устига ўзимга алоҳида бунақа китоб сотиб ҳам олмагандим.
“Мени маъзур тутинг, шу дарслик ва луғатни сотиб олсам бўладими? Буларни шунчаки эсдаликкамас, нимадир ўрганиш учун олсам, дегандим, Болгарияда бунақа китоб тополмаслигим аниқ”,- дея кутубхоначидан ўтингандим.
У эса дарров ёнидаги ҳамкасби билан маслаҳатлашиб олгач, “Бу китобларни сизга совға қиламиз, фақат битта квитанцияга имзо қўйиб берсангиз бўлди,” деб жилмайганча бир парча қоғоз узатганди менга.
Тўғриси, бунақа илтифотни кутмагандим! Эҳ, ўзбегим¬-а, охирги кунларимдаям мени ҳайратлантириш ва қалбимни шодликка тўлдиришдан тўхташмади-я!
-
Аэропортда чегара пунктидан ўтарканман, қимматбаҳо нарсаларимнинг ҳаммасини декларацияга ёзган-ёзмаганимни сўрашганда, майин жилмайиб, шундай дегандим:
«Вой, унга энг қимматбаҳо бир нарсани киритиш эсимдан чиқибди: бу ¬– ўзбек тили дарслиги! Яна ўзбекларга бўлган чексиз меҳр-у муҳаббатим, уларнинг меҳмондўстлигига нисбатан ҳурматимни декларацияга қўшишни унутиб қолдирибман! Майли, изн берсангиз, бу нарсаларни ўзим билан бирга олиб кетаман ва бир кун келиб бу ҳақда бошқа жойда ёзиб қолдираман”.
Мана, орадан шунча йиллар ўтиб, ўша айтганим он етиб келди.
Учоғимиз ердан оҳиста кўтарилган маҳал, худди қалбимнинг бир парчаси бу ўлкада, шу азамат заминда қолиб кетгандай туюлганди. Жонимни забт этган бу қоракўзларни энди қайта кўрмасам керак, деб ўйлагандим. Қалбимда оғриқ турар, қароғимдан марварид ёшлар томарди… Гўё ўзимни ношукурдай сезардим, чин юракдан мени қабул қилган, бағрини очган одамлар учун арзирли ҳеч нарса қилолмадим, деб койирдим ўзимни. Шунга қарамай, қалбимнинг тўрида бир умид бор эди: бу яхшиликларнинг барини бир кун албатта қайтараман!
(“Ўзбекистон – эртагим менинг” китобидан)
